Ζούμε ήδη σε μια ουτοπία.

Φαντάζεστε ποτέ ότι ζούμε σε μια ουτοπία;

Πολλές φορές, όταν μοιράζομαι τις σκέψεις μου, μου λένε πως αυτά που λέω είναι “ουτοπικά”. Η λέξη “ουτοπία” χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει έναν ιδανικό τόπο ή έναν τρόπο πολιτικής συμβίωσης που μοιάζει αδύνατος. Ωστόσο, η λέξη αυτή κρύβει και μια βαθύτερη έννοια: αποτελείται από το αρνητικό μόριο “ου” και το ουσιαστικό “τόπος”, δηλαδή ένας “μη τόπος”, κάτι που δεν υπάρχει ή δεν μπορεί να υπάρξει. Άρα, όταν μιλάμε για μια ουτοπία, δεν έχει σημασία αν είναι θετική ή αρνητική· σημασία έχει ότι δεν πιστεύουμε πως μπορεί ποτέ να γίνει πραγματικότητα, είτε πρόκειται για μια υπερβολικά ιδανική κοινωνία είτε για το ακριβώς αντίθετο.

Ας κάνουμε τώρα ένα μικρό νοητικό πείραμα. Φανταστείτε ότι κάπου μέσα στο χάος του διαστήματος υπάρχει ένας πλανήτης, ίδιος με τον δικό μας.

Έχει ένα κυρίαρχο είδος, ακριβώς σαν κι εμάς, το οποίο:

– Έχει τις ίδιες γνώσεις τεχνολογίας και επιστήμης με εμάς.
– Συνειδητοποιεί πως, παρά τις διαφορές τους στην εμφάνιση και τη νοοτροπία, όλα τα μέλη αυτού του είδους έχουν κοινό συμφέρον: να ζουν μια όμορφη και γεμάτη νόημα ζωή.
– Κατανοεί ότι για να επιβιώσει στο μέλλον, οι δραστηριότητές του δεν πρέπει να καταστρέφουν το περιβάλλον του πλανήτη τους, διαφορετικά η ζωή θα γίνει αδύνατη.

Πώς φαντάζεστε ότι θα ήταν η ζωή και η κοινωνική ή οικονομική οργάνωση ενός τέτοιου είδους;

Σκεφτείτε το ως ένα παιχνίδι στο οποίο εσείς καθορίζετε τους κανόνες. Έχετε αυτόν τον πληθυσμό σε έναν πλανήτη παρόμοιο με τον δικό μας και μπορείτε να ορίσετε ό,τι κανόνες θέλετε για την επιβίωση και την ευημερία του. Ποιοι θα ήταν αυτοί οι κανόνες; Δύσκολο;

Για να βοηθήσω, σκεφτείτε πρώτα ποια χαρακτηριστικά δεν θα θέλατε σε καμία περίπτωση.

Χαρακτηριστικά που θεωρείτε “ουτοπικά” με την αρνητική έννοια – πράγματα που σας φαίνεται αδύνατο να συμβούν, δεδομένου ότι μιλάμε για μέλη του ίδιου είδους, με κοινά συμφέροντα, που ζουν σε έναν εύθραυστο πλανήτη.

Αν σκέφτεστε όπως εγώ, πιθανότατα έχετε αρχίσει να αντιλαμβάνεστε που θέλω να καταλήξω. Η ίδια μας η ζωή σήμερα πάνω στον πλανήτη είναι, με πολλούς τρόπους, μια “ουτοπία”. Η ανθρώπινη συμπεριφορά συχνά μοιάζει παράλογη, αυτοκαταστροφική, και, το χειρότερο, αυτή η ουτοπία δεν είναι ένα μακρινό όνειρο αλλά μια σκληρή πραγματικότητα που ζούμε καθημερινά. Και πρέπει να αλλάξει δραματικά, πριν να είναι πολύ αργά.

Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, ας δούμε μερικά παραδείγματα “ουτοπικής” συμπεριφοράς που συμβαίνουν ήδη:

– Αφήνουμε εκατομμύρια ανθρώπους να πεθαίνουν από πείνα, δίψα και αρρώστιες, ενώ έχουμε τα μέσα και την τεχνολογία να τα αντιμετωπίσουμε.

– Ορισμένες χώρες διαθέτουν αρκετό πυρηνικό οπλοστάσιο για να εξαλείψουν κάθε ίχνος ζωής από τον πλανήτη μας (μιλάμε για περίπου 10.000 πυρηνικές κεφαλές!).

– Σε έναν κόσμο όπου εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από την πείνα, είναι απίστευτο ότι πετάμε τόνους φαγητού καθημερινά. Η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων είναι αρκετή για να θρέψει τον πληθυσμό της Γης, και όμως, η σπατάλη και η κακή διαχείριση οδηγούν σε αυτή την τραγική αντίθεση.

– Γνωρίζουμε ότι τα δάση και οι ωκεανοί είναι οι “πνεύμονες” του πλανήτη μας, αλλά παρ’ όλα αυτά συνεχίζουμε την καταστροφή τους με ρυθμούς ρεκόρ. Αυτό οδηγεί όχι μόνο σε περιβαλλοντικές κρίσεις αλλά και στην εξαφάνιση ειδών, ενώ όλοι ξέρουμε ότι η προστασία της φύσης είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή μας.

– Η ανισότητα στην πρόσβαση σε καθαρό νερό: Αν και ζούμε σε έναν πλανήτη όπου το μεγαλύτερο μέρος καλύπτεται από νερό, εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό και πόσιμο νερό. Είναι οξύμωρο, αλλά πραγματικό, ότι σε κάποιες περιοχές η σπατάλη νερού είναι εξωφρενική, ενώ αλλού οι άνθρωποι πεθαίνουν από την έλλειψή του.

Πώς είναι δυνατόν, θα ρωτούσε κανείς; Τι μας κρατά πίσω από το να φτιάξουμε έναν κόσμο καλύτερο;

Μήπως, τελικά, η “ουτοπία” που πραγματικά βιώνουμε είναι αυτή της καταστροφής, της αδιαφορίας και του χάους; Γιατί ο κόσμος μας έχει γίνει τόσο ανορθολογικός, τόσο επικίνδυνος;

Αν θέλουμε να αποφύγουμε την ολοκληρωτική καταστροφή, η αλλαγή δεν είναι απλώς αναγκαία – είναι επιτακτική. Ο καθένας μας, συλλογικά και ατομικά, πρέπει να αναλάβει δράση για να μετατρέψουμε αυτήν την σκοτεινή ουτοπία σε έναν τόπο πραγματικά βιώσιμο, γεμάτο νόημα και ανθρωπιά.

Μπορεί να ακούγεται ουτοπικό, αλλά δεν είναι. Στην πραγματικότητα, είναι η μόνη εφικτή επιλογή που μας έχει απομείνει.