Η υπόθεση Γιακουμάκη και οι αντιδράσεις του πλήθους

Από τη στιγμή που ανακαλύφθηκε το πτώμα του Βαγγέλη Γιακουμάκη, έχουμε γίνει αυτόπτες μάρτυρες αρκετών συμπεριφορών που μας εκπλήσσουν.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένα δημοσίευμα σε ένα άγνωστο μέχρι χθες, blog, το οποίο υβρίζει τον νεκρό και εξαγρίωσε τον κόσμο. Όσο κι αν αυτό είναι απάνθρωπο, αν σκεφτούμε το θλιβερό της υπόθεσης Γιακουμάκη, δεν μπορούμε παρά να απορήσουμε με το μέγεθος που έλαβε η αντίδραση στη συγκεκριμένη υβριστική ανάρτηση.

Πριν δυο μήνες όλοι ξεσηκώθηκαν για τις δολοφονίες στο Παρίσι. Τι έκαναν οι δημοσιογράφοι-θύματα εκεί; Εξύβριζαν τα θεία και έκαναν χιούμορ. Είχαν αυτοί το δικαίωμα να το κάνουν, παρόλο που ήταν προσβολή των πιστεύω μιας μεγάλης μερίδας ανθρώπων και παρόλο που τα σκίτσα τους ήταν σε κάθε περίπτερο της Γαλλίας; Ναι.

Έχει το δικαίωμα ο οποιοσδήποτε έχει ένα blog να γράφει ό,τι θέλει; Υπάρχει ελευθερία του λόγου, ελευθεροτυπία;

Εμείς απαντάμε ξεκάθαρα, ναι, πρέπει να υπάρχει.

Αν δεν είχε αντιδράσει κανείς στις υβριστικές αναρτήσεις του blog κατά του Γιακουμάκη, τότε αυτές θα ήταν μια σταγόνα στον απέραντο ωκεανό του διαδικτύου. Θα τις είχαν δει μερικές δεκάδες ανθρώπων και τέλος. Θα ήταν αμελητέες.

Ανεξάρτητα από το αν πιστεύει κάποιος στα θεία ή όχι, μπορεί να μας εξηγήσει γιατί το να υβρίζεις τα θεία είναι κάτι πιο ανεκτό από το να βρίζεις έναν άνθρωπο (ζωντανό ή νεκρό); Η ηθική μας αντέχει περισσότερο τον σκιτσογράφο που προσβάλει μια θρησκεία, αλλά όχι κάποιον που προσβάλλει ένα νεκρό;

Για εμάς είναι σεβαστές όλες οι απόψεις και δεν καίμε κανέναν στην πυρά επειδή απλώς τις έγραψε. Κι αν όχι σεβαστές, αφού προσωπικά δε σεβόμαστε κάποιον που έχει κάνει μια τέτοια ανάρτηση, τουλάχιστον δεν μας πειράζει οι απόψεις αυτές να υπάρχουν. Δεν μπορεί η ηθική σου να προσβάλλεται από ό,τι ακούς τριγύρω. Η ηθική είναι δική σου μόνο και δεν είναι σε καμία περίπτωση απόλυτη, μιας και διαμορφώνεται απόλυτα από το περιβάλλον σου.

Το να σκεφτούμε ότι σίγουρα ενοχλεί τους οικείους του νεκρού είναι θεμιτό και ο εκνευρισμός είναι κάτι φυσιολογικό. Όμως, αυτό δεν δικαιολογεί αντιδράσεις που στοχεύουν στο κατέβασμα της ανάρτησης ή ακόμα και απειλές για τη σωματική ακεραιότητα αυτών που έγραψαν ό,τι έγραψαν.

Προσπαθήστε να σκεφτείτε λίγο εκτός της προσωπικότητας και του περιβάλλοντός σας και σκεφτείτε σαν να ήσασταν ένας μουσουλμάνος που βλέπει τα υβριστικά σκίτσα του Μωάμεθ. Όλοι υποστηρίζουμε ότι το να πάρει ο Μουσουλμάνος ένα όπλο και να καθαρίσει τους σκιτσογράφους είναι εντελώς απαράδεκτο, όπως και το να ζητήσει να κατέβουν όλες οι εφημερίδες από τα ράφια, αφού δεν μπορεί να φιμώνει κάτι μόνο και μόνο γιατί απλά προσβάλλει μέρος της προσωπικότητάς του. Άρα, πώς θα θέλαμε ιδανικά να έχει αντιδράσει; Φανταζόμαστε, ούτε λίγο, ούτε πολύ, πως θα επιθυμούσαμε να είναι πιο χαλαρός, πιο διαλλακτικός, πιο αδιάφορος, πιο δεκτικός στη σάτιρα και εξύβριση. “Καλά, αφού αυτός είναι πιστός, τι τον νοιάζει τι λέμε εμείς για τον Μωάμεθ; Γιατί προσβάλλεται από την άποψή μας; Δεν μπορούμε να λέμε ό,τι θέλουμε, επειδή αυτός πιστεύει τόσο;”

Οπότε, γιατί θα έπρεπε η δική μας αντίδραση να είναι κάτι παραπάνω από αυτό όταν βλέπουμε κάποιοι να βρίζουν τον νεκρό; Είναι άλλο το να ενοχλείσαι συναισθηματικά και άλλο το να απαιτείς διαγραφές και φιμώσεις.

Το οποιοδήποτε κουμπί καταγγελίας στο διαδίκτυο θα έπρεπε να υπάρχει και να χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις που προσωπικά προσβάλλεσαι από στοιχεία που σε αφορούν και έχουν διαρρεύσει χωρίς τη συγκατάθεσή σου. Η μόνη περίπτωση που μπορούμε να δεχθούμε να υπάρχει παρέμβαση των αρχών, είναι αν κάποιος έχει ανεβάσει στο διαδίκτυο οπτικοακουστικό υλικό που έχει αναρτηθεί παρά τη θέληση κάποιου και χρησιμοποιείται είτε για να τον εκβιάσει, είτε για να τον εκφοβίσει, είτε για οποιοδήποτε άλλο λόγο. Και αυτό θα έπρεπε να “πέφτει” μόνο με την προσωπική παρέμβαση του εμπλεκόμενου προσώπου ή συγγενικών του προσώπων.

Το κουμπί αναφοράς έχει καταντήσει να αποτελεί ηθικόμετρο. Πατάμε αναφορά σε ό,τι δεν ταιριάζει στην κοσμοθεωρία μας. Οι ίδιοι άνθρωποι που είναι cool για ένα θέμα που για άλλους είναι ιερό, ξεσηκώνονται εκεί που είναι το δικό τους προσωπικό “όριο” προσβολής. Σύντομα θα έρθει η στιγμή που κάθε blog θα “πέφτει”, αφού δε θα είναι δεκτό αυτό που λες και ίσως προσβάλλει κάποιους. Μπορεί ποτέ, όμως, μια άποψη ή μια ανάρτηση να είναι απ’ όλους, από το σύνολο της ηθικής όλων των ανθρώπων αποδεκτή ή σεβαστή;

Επιπλέον, παρατηρήσαμε το εξής στο θέμα του Βαγγέλη Γιακουμάκη: Πολλοί άνθρωποι, λειτουργώντας ως αγέλη ζητούν τον θάνατο των προσώπων που σύμφωνα με μαρτυρίες τον κακοποιούσαν.

Πρώτον και κύριον, υπάρχουν ήδη σχετικοί νόμοι και οι άνθρωποι έχουμε προ πολλού ξεπεράσει το στάδιο όπου παίρναμε το νόμο στα χέρια μας, ή προτείναμε ως λύση την θανατική ποινή. Πέρα, όμως απ’ το γεγονός ότι ως γνωστόν η βία δεν λύνει τίποτα και φέρνει νέα βία, πάντοτε πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι οι άνθρωποι είναι θύματα της κουλτούρας τους. Πάντοτε πρέπει να δικαιολογούμε τους ανθρώπους που ζουν σε ένα στρεβλό περιβάλλον και όχι να τους καταδικάζουμε αβίαστα. Και αν όχι να δικαιολογούμε, γιατί η δικαιολογία σημαίνει νομιμοποίηση ή αποδοχή της πράξης, τουλάχιστον να μπορούμε να διαβλέπουμε τις αιτίες πίσω από συμπεριφορές.

Απαντώντας στο τι θα έπρεπε να γίνει, πρέπει αρχικά να αναλογιστούμε αν ο κόσμος μας είναι ένα παραδεισένιο μέρος. Μιας και δεν είναι παράδεισος, αλλά χάλια, πρέπει να τον αλλάξουμε προτού να είναι αργά.

Οι άνθρωποι που, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ταλαιπώρησαν τον Βαγγέλη μοιάζουν κάπως σαν τέρατα σε μας τους υπόλοιπους που έχουμε μεγαλώσει με άλλο τρόπο από αυτούς. Όμως δεν γνωρίζουμε πώς αυτοί ανατράφηκαν και τι παιδεία έλαβαν. Δεν γνωρίζουμε πώς είναι να δέχεσαι βία από τους γονείς σου ή να ταπεινώνεσαι μέσα στο ίδιο σου το σπίτι. Ίσως δεν μπορούσε καν να τους περάσει από το μυαλό ότι ο Βαγγέλης θα έβαζε τέλος στη ζωή του. Εν ολίγοις, για να φερθείς με τρόπο αρρωστημένο, ίσως το αρρωστημένο να είναι για σένα το κανονικό, αυτό μέσα στο οποίο έχεις γαλουχηθεί και ασυνείδητα ή και συνειδητά, επαναλαμβάνεις και μιμείσαι.

Η κοινωνία μας, και ειδικά τα social media στα οποία πολλές φορές υπάρχει και η προστασία της ανωνυμίας, είναι το ιδανικό εκείνο κλουβί για όσους θέλουν να εκτονώσουν τα πιο ζωώδη τους ένστικτα. Και όπως γράψαμε και πιο πάνω εμείς υπερασπιζόμαστε το δικαίωμά τους να το κάνουν. Άσχετα με το ότι μπορεί να μας σοκάρουν, ή να μας στενοχωρούν, ή να μας αηδιάζουν. Διατηρούμε πάντα το αναφαίρετο δικαίωμα να τους κρίνουμε για αυτές τις απόψεις που εκφράζουν. Όχι όμως να τους κλείνουμε το στόμα ή το blog.

Όσοι βιαστούν να μας χαρακτηρίσουν, να πούμε ότι με τον ίδιο τρόπο θα αντιμετωπίζαμε και έναν ακροαριστερό ή ακροδεξιό “τρομοκράτη”, έναν ληστή που δολοφόνησε έναν αθώο, έναν serial killer.

Δεν αθωώνουμε, ούτε εξιλεώνουμε κανέναν. Απλώς, πριν σκεφτούμε το πώς θα τους σωφρονίσουμε, σκεφτόμαστε αυτό που κατά τη γνώμη μας θα έπρεπε να λαμβάνει υπόψη του και το οποιοδήποτε σωφρονιστικό σύστημα σέβεται τον εαυτό του: το περιβάλλον και το πώς αυτό επηρέασε τις πράξεις του εκάστοτε κατηγορούμενου. Δυστυχώς οι νόμοι, μας κρίνουν σαν να ζούμε σε μια τέλεια κοινωνία. Πριν συνταχθούν για να χρησιμοποιηθούν στα ποινικά δικαστήρια, υποθέτουν ότι ως δια μαγείας το περιβάλλον που γίνονται όλα είναι ένας παράδεισος. Και κάτι τέτοιο γνωρίζουμε όλοι ότι δεν ισχύει.

Σωφρονισμός δεν πρέπει να σημαίνει τιμωρία και σάπισμα σε ένα κελί, αλλά διόρθωση, βελτίωση, αποκατάσταση. Αν “σωφρονίζω”, σημαίνει “σε βάζω σε ισόβια απομόνωση” και τέλος, τότε γιατί όχι κατευθείαν θάνατος; Αυτό, όμως, μας σοκάρει.

Δεν ζητάμε σε καμία περίπτωση να τους μαλώσουμε απλά και να τους πούμε: “Εντάξει μην το ξανακάνετε, να είστε καλά παιδιά”. Φυσικά και θα πρέπει να αναζητηθούν οι ευθύνες, να καταλογιστούν και να σωφρονιστούν οι θύτες – όσο αυτό είναι δυνατό στο υπάρχον σύστημα.
Αν πιστεύουμε, όμως, στον πραγματικό σωφρονισμό, οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε ακόμα και τον πιο τερατώδη θύτη, σαν θύμα του δικού του περιβάλλοντος.

Και να γιατρέψουμε κι εκείνον.