Μπέσι, η αγελάδα
Το σύμπαν είναι μόνιμα σε μια ρευστή κατάσταση. Τα αστέρια κινούνται συνεχώς, αυξάνονται, παγώνουν, εκρήγνυνται. Η ίδια η Γη δεν παραμένει αμετάβλητη: βουνά φθείρονται, ποτάμια αλλάζουν την κοίτη τους, κοιλάδες βαθαίνουν. Ολόκληρη η ζωή επίσης είναι μια διαδικασία αλλαγής μέσω της γέννησης, της ανάπτυξης, της φθοράς και του θανάτου. Ακόμα και ό,τι ονομάζαμε «αδρανή ύλη», καρέκλες, τραπέζια, πέτρες, δεν είναι αδρανής όπως γνωρίζουμε τώρα, γιατί σε υπομικροσκοπικό επίπεδο, είναι δίνες από ηλεκτρόνια και πρωτόνια. Αν ένα τραπέζι φαίνεται να είναι ολόιδιο με χθες ή με πριν από εκατό χρόνια, δεν είναι επειδή δεν έχει αλλάξει, αλλά επειδή οι αλλαγές που έχει υποστεί είναι πολύ ανεπαίσθητες για την «χονδροειδή» μας αντίληψη.
Στη σύγχρονη επιστήμη, δεν υπάρχει «σταθερή ύλη». Αν αυτή μας μοιάζει «σταθερή», είναι γιατί η κίνησή της είναι πολύ γρήγορη ή μικροσκοπική για να τη νιώσουμε. Είναι σταθερή μόνο με την έννοια πως ένας χρωματιστός πίνακας φαίνεται «λευκός» όταν γυρίζει πολύ γρήγορα ή η κορυφή μιας σβούρας «φαίνεται ακίνητη» όταν επίσης γυρίζει με μεγάλη ταχύτητα. Οι αισθήσεις μας είναι υπερβολικά περιορισμένες, σε τόσο μεγάλο βαθμό, ώστε να χρειάζεται συνεχώς να χρησιμοποιούμε όργανα όπως μικροσκόπια, τηλεσκόπια, ταχύμετρα, στηθοσκόπια και σεισμογράφους για να ανιχνεύσουμε και να καταγράψουμε συμβάντα τα οποία οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να «συλλάβουν» από μόνες τους. Ο τρόπος με τον οποίο συμβαίνει να βλέπουμε και να αισθανόμαστε πράγματα είναι το αποτέλεσμα των ιδιαιτεροτήτων του νευρικού μας συστήματος. Υπάρχουν «εικόνες» που δε μπορούμε να δούμε και, όπως γνωρίζουν στις μέρες μας ακόμα και τα παιδιά που έχουν σφυρίχτρες υψηλών συχνοτήτων για σκύλους, ήχοι που δεν μπορούμε να ακούσουμε. Ως εκ τούτου, είναι παράλογο να υποθέτουμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να αντιληφθούμε οτιδήποτε «όπως πραγματικά είναι».
Μπορεί να είναι ανεπαρκείς οι αισθήσεις μας, αλλά με τη βοήθεια οργάνων μπορούν να μας πουν πολλά. Η ανακάλυψη μικροοργανισμών με τη χρήση του μικροσκοπίου, μας έχει δώσει έναν έλεγχο πάνω στα βακτήρια. Δεν μπορούμε να δούμε, να ακούσουμε ή να νιώσουμε τα ραδιοκύματα, αλλά μπορούμε να τα δημιουργήσουμε και να τα μετατρέψουμε σε κάτι χρήσιμο. Οι περισσότερες κατακτήσεις μας στον έξω κόσμο, στη μηχανική, στη χημεία και στην ιατρική, οφείλονται στο ότι χρησιμοποιούμε τη μία ή την άλλη μηχανική συσκευή, ώστε να αυξήσουμε τις δυνατότητες του νευρικού μας συστήματος. Στη σύγχρονη ζωή, οι αβοήθητες αισθήσεις μας δεν φτάνουν για να πορευτούμε στον κόσμο. Δεν μπορούμε καν να υπακούσουμε σε νόμους για την ταχύτητα, να υπολογίσουμε χωρίς μηχανική βοήθεια τη βενζίνη μας και τους λογαριασμούς ρεύματος, ώστε να έχουμε εικόνα του τι συμβαίνει.
Για να επιστρέψουμε λοιπόν στις σχέσεις μεταξύ των λέξεων και του τι πραγματικά αντιπροσωπεύουν, ας υποθέσουμε πως μπροστά μας έχουμε την Μπέσι, μια αγελάδα. Η Μπέσι είναι ένας ζωντανός οργανισμός που μεταβάλλεται συνεχώς, που λαμβάνει συνεχώς τροφή και αέρα, τα μετασχηματίζει και τα αποβάλλει. Το αίμα της κυκλοφορεί, τα νεύρα της στέλνουν μηνύματα. Αν την δούμε σε μικροσκοπικό επίπεδο, είναι μια μάζα από χρωματιστά αιμοσφαίρια, κύτταρα και βακτηριακούς οργανισμούς. Αν την δούμε από την πλευρά της σύγχρονης φυσικής, απαρτίζεται από έναν συνεχή χορό ηλεκτρονίων. Τι είναι στην ολότητά της, δεν μπορούμε να το μάθουμε ποτέ. Ακόμα και αν μπορούσαμε κάθε δεδομένο λεπτό να πούμε τι ακριβώς είναι, το αμέσως επόμενο λεπτό θα είχε αλλάξει αρκετά ώστε η περιγραφή που κάναμε να μην είναι πια ακριβής. Είναι αδύνατον να πεις ολοκληρωτικά τι πραγματικά είναι η Μπέσι ή οτιδήποτε άλλο. Η Μπέσι δεν είναι ένα σταθερό «αντικείμενο», αλλά μια δυναμική διαδικασία.
Ωστόσο, η Μπέσι που βιώνουμε είναι και πάλι κάτι διαφορετικό. Βιώνουμε μόνο ένα μικρό κλάσμα της συνολικής Μπέσι, τα φωτεινά και σκοτεινά σημεία της εξωτερικής της όψης, τις κινήσεις της, τη γενική της διαμόρφωση, τους ήχους που κάνει και τις εντυπώσεις που προσφέρει στην αίσθηση της αφής μας. Και εξαιτίας της προηγούμενης εμπειρίας μας, παρατηρούμε ομοιότητες που έχει με ορισμένα άλλα ζώα, στα οποία παλιότερα είχαμε εφαρμόσει τη λέξη «αγελάδες».
Το παραπάνω αποτελεί απόσπασμα από ένα βιβλίο που δεν έχει μεταφραστεί δυστυχώς ποτέ στην ελληνική γλώσσα, το οποίο, κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε να διδάσκεται σε όλα τα σχολεία του κόσμου: “Language In Thought And Action” του S. I. Hayakawa.
Ευχαριστώ θερμά τον Αλέξανδρο Μαντά για τη μετάφραση στην ελληνική γλώσσα.
