Η σουηδική αντίληψη για το σωφρονιστικό σύστημα.

«Στη Σουηδία, μεταχειριζόμαστε τους φυλακισμένους μας, όπως αρμόζει σε ανθρώπινα όντα και όχι σαν εγκληματίες.»

Η σχεδίαση “πολιτικών” για την αντιμετώπιση όσων παραβαίνουν το νόμο, έχει να κάνει με την λήψη δύσκολων αποφάσεων. Δύο από αυτές είναι θεμελιώδους σημασίας. Η πρώτη είναι να αποφασίσουμε αν θα δώσουμε προτεραιότητα σε ποινές στερητικές της ελευθερίας ή όχι, στο σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης.

Για όσους εργαζόμαστε με εγκληματίες, η απάντηση είναι προφανής. Η φυλάκιση πρέπει πάντα να είναι η ύστατη λύση και όχι η πρώτη επιλογή. Η βασική φιλοδοξία κάθε υπηρεσίας φυλακών που ξέρω, είναι να μειωθεί ο αριθμός των φυλακών στο ελάχιστο.

Στη Σουηδία, έχουμε δώσει προτεραιότητα στις αναστολές και σε εναλλακτικές ποινικές κυρώσεις, έναντι της φυλάκισης εδώ και αρκετές δεκαετίες. Έχει συμβάλει αυτό στο να καταστεί η κοινωνία μας ένα ασφαλέστερο μέρος; Η απάντησή είναι ναι.

Τα στοιχεία της υποτροπής είναι αρκετά σταθερά με την πάροδο του χρόνου. Περίπου το ένα τρίτο των δραστών μας, έρχονται πίσω και για άλλη ποινή φυλάκισης ή για την υπηρεσία της επιτήρησης μέσα σε τρία χρόνια. Αυτή είναι μια αρκετά καλή εικόνα σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα.

Τα στοιχεία εισαγωγής, όχι μόνο σε φυλακές, αλλά σε ολόκληρη την υπηρεσία φυλακίσεως και επιτήρησης, πέφτουν. Για την ακρίβεια, μειώνονται κατά περίπου 6 τοις εκατό ετησίως από το 2011.

Ας πάμε τώρα στη δεύτερη βασική επιλογή – τι κάνουμε με αυτούς που, εν τέλει, καταλήγουν στη φυλακή; Η εθνική μας στρατηγική βασίζεται σε τρεις σχετικά απλές αρχές.

Η πρώτη είναι να έχουμε τον έλεγχο των φυλακών – όχι των μισών, ούτε τα δύο τρίτα από αυτές, αλλά όλες τις φυλακές, όλα τους τα τμήματα και όλο το χρόνο. Το να έχουμε στα χέρια μας τον έλεγχο των φυλακών είναι για την καλή διαχείρισή τους και για να εξασφαλίσουμε πως θα έχουν καλή ηγεσία. Το προσωπικό μας λειτουργεί τις φυλακές μας – όχι οι κρατούμενοι που τοποθετούνται σε αυτές.

Η δεύτερη είναι να κάνουμε την κάθε μέρα να μετράει. Η συντριπτική πλειοψηφία των κρατουμένων υπηρετεί βραχυπρόθεσμες ποινές φυλάκισης. Ως εκ τούτου, το περιθώριο της ευκαιρίας που διαθέτουμε, ώστε να κάνουμε τη διαφορά, είναι πολύ μικρό και πρέπει να αξιοποιούμε στο έπακρο τις ελάχιστες πραγματικές ευκαιρίες που έχουμε.

Το τρίτο είναι να σχεδιάσουμε και να κατασκευάσουμε δραστηριότητές που να αντιμετωπίζουν τους κρατούμενους ως ανθρώπινα όντα και όχι ως εγκληματίες. Τις περισσότερες φορές, οι κρατούμενοί μας αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα στη ζωή τους και όχι μόνο ένα.

Οι σωφρονιστικοί υπάλληλοί μας είναι με τους κρατούμενους όλη την ώρα και παντού, κατά τη διάρκεια όλης της ημέρας. Για να λειτουργήσει η στρατηγική μας, πρέπει να είναι σαφείς και ισχυρές κάποιες βασικές αξίες, στις οποίες στηρίζεται η καθημερινή εργασία μας εκεί.

Πριν από μερικά χρόνια, άκουσα μία διευθύντρια φυλακών η οποία μιλούσε σε μια ομάδα νεοπροσλαμβανομένων αξιωματικών. Ξεκίνησε την ομιλία της λέγοντας:

«Αν θέλετε να εργαστείτε στην ομάδα μου, θα πρέπει να σας αρέσουν όλα τα είδη των ανθρώπων».

Σε αυτά τα λίγα λόγια συμπυκνώνεται όλο το νόημα. Αν δεν σας αρέσουν κάποιοι συγκεκριμένοι άνθρωποι, τότε δεν μπορείτε να είστε μέρος της ομάδας μας. Είμαστε πολύ σαφείς στο σημείο αυτό. Εάν κάποιος υπάλληλος φοβάται τους κρατούμενους λόγω των εγκλημάτων που έχουν διαπράξει, αδιαφορεί για αυτούς ως άτομα και ως ανθρώπινα όντα, ή είναι με οποιοδήποτε τρόπο ασεβής ή τους υποτιμά λόγω της κατάστασης στην οποία βρίσκονται, τότε αυτός ή αυτή είναι από προεπιλογή αποκλεισμένοι από το να συμμετέχουν στην προσπάθειά μας.

Διοικούμε έναν οργανισμό, όπου ο σεβασμός για τους κρατουμένους και τους πελάτες, είναι θεμελιώδους σημασίας για όλα αυτά που κάνουμε και αυτό δεν υπόκειται σε συμβιβασμούς. Αποτυπώνεται σε όλο τον οργανισμό και είναι αδιαπραγμάτευτο.

Ζωτικής σημασίας είναι επίσης η θετική και ψυχολογική ενίσχυση στην αλληλεπίδραση των σωφρονιστικών υπαλλήλων με τους τροφίμους. Δεν ζητάμε κάτι αδύνατο από το προσωπικό μας. Σε κανέναν δεν μπορούν να αρέσουν όλοι, όλη την ώρα. Δεν είναι αυτό το νόημα. Όμως το προσωπικό πρέπει να είναι εφοδιασμένο με ένα τέτοιο σύστημα αξιών που να είναι, ταυτόχρονα, σταθερό, αλλά και “ανοιχτό” – να ξέρει να επιβάλλεται, αλλά ταυτόχρονα να δείχνει κατανόηση.

Η όλη επιχείρηση των φυλακών και της αναστολής στηρίζεται σε δύο πράγματα – στους ανθρώπους και στην αλλαγή. Η δουλειά μας βασίζεται σε λίγες, σχετικά απλές, αρχές που προσπαθούμε να υπακούουμε κάθε μέρα. Απαιτεί επαρκές προσωπικό. Ναι, το σωφρονιστικό σύστημα απαιτεί εντατική εργασία και, ως εκ τούτου, είναι δαπανηρό. Στην υπηρεσία της φυλακής που εργάζομαι, έχουμε μια αναλογία προσωπικού/εγκλείστων, σχεδόν 1:1. Η συνέπεια αυτού είναι ότι είμαστε σήμερα η τέταρτη μεγαλύτερη κρατική υπηρεσία στη χώρα.

Έχουμε την τύχη να έχουμε ισχυρή πολιτική στήριξη για αυτό που κάνουμε. Οι υπηρεσίες των φυλακών σε όλη την Ευρώπη βιώνουν σήμερα σοβαρές περικοπές του προϋπολογισμού τους. Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις αυτών των περικοπών προκαλούν ανησυχία.

Εν τέλει, πρέπει να είναι τα αποτελέσματα που μετράνε. Αν πετύχουμε τους στόχους μας και καταφέρουμε να αυξήσουμε την προστασία και την ασφάλεια στην κοινωνία, θα είναι χρήματα που ξοδεύονται καλά και μια αξιόλογη κοινωνική επένδυση. Πιστεύω ακράδαντα ότι όποιος μπει στον κόπο να κάνει έρευνα σε αυτό που κάνουμε, θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι είναι πράγματι χρήματα που ξοδεύονται με σωστό τρόπο.